Program Ciepłe Mieszkanie — dla kogo jest i co warto o nim wiedzieć

Program „Ciepłe Mieszkanie” to ogólnopolski program rządowy mający na celu poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych wielorodzinnych oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń. Został uruchomiony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jako uzupełnienie popularnego programu „Czyste Powietrze”, który koncentruje się na domach jednorodzinnych. Dzięki „Ciepłemu Mieszkaniu” wsparcie finansowe mogą uzyskać właściciele mieszkań w blokach i kamienicach, którzy wcześniej nie mogli skorzystać z dotacji przewidzianych dla domów jednorodzinnych.

Głównym założeniem programu jest wymiana starych, nieefektywnych źródeł ciepła (tzw. „kopciuchów” na paliwo stałe) na nowoczesne, ekologiczne systemy grzewcze oraz przeprowadzenie niezbędnych prac termomodernizacyjnych. W praktyce ma to poprawić izolację cieplną budynków, obniżyć zużycie energii potrzebnej do ogrzewania i przygotowania ciepłej wody, a tym samym zmniejszyć koszty utrzymania mieszkań dla lokatorów. Dodatkowym efektem jest redukcja smogu i emisji CO₂, co przekłada się na lepszą jakość powietrza w okolicy. Program „Ciepłe Mieszkanie” wpisuje się więc zarówno w cele ekologiczne (ochrona środowiska, walka ze smogiem), jak i ekonomiczne (oszczędność energii i pieniędzy) oraz społeczne (poprawa komfortu życia mieszkańców).

Program Ciepłe Mieszkanie – dla kogo jest przeznaczony?

Program Ciepłe Mieszkanie dla kogo? Najprościej mówiąc, jest on skierowany do właścicieli i lokatorów mieszkań w budynkach wielorodzinnych, którzy chcą poprawić ich efektywność energetyczną. Udział w programie mogą wziąć następujące grupy beneficjentów:

• Osoby fizyczne – właściciele lub współwłaściciele lokali mieszkalnych w budynkach wielorodzinnych (np. mieszkania w bloku, kamienicy). Dotacja przysługuje również osobom najemnym lokali komunalnych należących do gminy (pod warunkiem, że budynek nie jest w całości własnością gminy – czyli gdy tylko część mieszkań jest komunalna, a reszta prywatna). W praktyce oznacza to, że jeśli wynajmujemy mieszkanie od gminy w budynku mieszanym, również możemy skorzystać z dofinansowania na jego termomodernizację.
• Wspólnoty mieszkaniowe – czyli formalne zrzeszenia właścicieli lokali w budynkach wielorodzinnych. Program obejmuje małe i średnie wspólnoty mieszkaniowe (budynki liczące od 3 do 74 lokali mieszkalnych). Wspólnota jako beneficjent składa wniosek i realizuje inwestycje w częściach wspólnych budynku (np. ocieplenie ścian, wymianę kotłowni), z korzyścią dla wszystkich mieszkań w danym budynku.

Warto podkreślić, że udział osób fizycznych w programie uzależniony jest od kryterium dochodowego. Aby otrzymać dotację, dochód beneficjenta nie może przekraczać określonych poziomów – wprowadzono trzy progi dochodowe, od których zależy wysokość dofinansowania. Im niższe dochody gospodarstwa domowego, tym wyższe możliwe wsparcie (procentowo i kwotowo). Przedstawia się to następująco:

1. Poziom podstawowy: Przeznaczony dla osób o rocznym dochodzie do 135 000 zł (brany jest pod uwagę dochód wnioskodawcy – np. właściciela mieszkania). Jest to maksymalny pułap dochodowy, aby w ogóle kwalifikować się do programu. Osoby w tym przedziale mogą otrzymać dotację pokrywającą do ok. 30% kosztów kwalifikowanych inwestycji, maksymalnie około 15–17 tys. zł na jeden lokal. (Uwaga: Jeśli nieruchomość znajduje się na terenie gminy z najwyższym poziomem zanieczyszczenia powietrza, dofinansowanie na poziomie podstawowym może zostać zwiększone do 35% kosztów, do ok. 19 tys. zł.)
2. Poziom podwyższony: Dla gospodarstw domowych o umiarkowanie niskich dochodach. Kryterium to jest określone jako przeciętny miesięczny dochód na jedną osobę w gospodarstwie domowym nie wyższy niż 1 894 zł (w gospodarstwie wieloosobowym) lub 2 651 zł (gdy wnioskodawca prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe). Osoby spełniające te limity dochodowe mogą uzyskać dotację do 60% kosztów inwestycji. Maksymalna kwota wsparcia w tym progu wynosi około 27,5 tys. zł na lokal (a w najbardziej zanieczyszczonych gminach – do 65% kosztów i ok. 29,5 tys. zł).
3. Poziom najwyższy (intensywny): Dla osób o najniższych dochodach lub korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Ten poziom przewidziano m.in. dla wnioskodawców, których przeciętny miesięczny dochód na osobę nie przekracza 1 090 zł (w gospodarstwie wieloosobowym) lub 1 526 zł (gospodarstwo jednoosobowe). Również osoby otrzymujące zasiłek stały, okresowy, rodzinny czy opiekuńczy kwalifikują się do tej grupy. Wysokość dofinansowania może sięgnąć aż 90% kosztów kwalifikowanych, maksymalnie ok. 41 tys. zł na lokal (dla najbardziej potrzebujących beneficjentów). Jeżeli mieszkanie znajduje się na obszarze o najwyższym zanieczyszczeniu powietrza, wsparcie może wzrosnąć nawet do 95% kosztów, do około 43,9 tys. zł – jest to najwyższa możliwa dotacja w ramach programu.

Program „Ciepłe Mieszkanie” jest adresowany zarówno do indywidualnych właścicieli mieszkań (w tym najemców komunalnych), jak i do wspólnot mieszkaniowych. Warunkiem skorzystania z dofinansowania przez osobę fizyczną jest mieścić się w powyższych progach dochodowych (osoby o wyższych dochodach niż 135 tys. zł rocznie niestety nie kwalifikują się do programu). Dzięki zróżnicowaniu poziomów wsparcia, pomoc trafia przede wszystkim do tych gospodarstw domowych, dla których koszty remontu byłyby największą barierą.

Jakie inwestycje kwalifikują się do dofinansowania?

Program „Ciepłe Mieszkanie” obejmuje szeroki zakres prac modernizacyjnych, które mają bezpośredni wpływ na poprawę efektywności energetycznej budynków i mieszkań. Na co można otrzymać dofinansowanie? Zakres wspieranych inwestycji różni się nieco w zależności od rodzaju beneficjenta:

Osoby fizyczne (właściciele/najemcy mieszkań):
Mieszkańcy budynków wielorodzinnych mogą uzyskać dotację przede wszystkim na modernizacje wewnątrz swojego lokalu mieszkalnego. Kwalifikujące się przedsięwzięcia to m.in.:

• Wymiana źródła ciepła – demontaż starego, nieefektywnego źródła ogrzewania na paliwo stałe (np. pieca kaflowego, pieca węglowego typu „kopciuch”) i zakup oraz montaż nowego źródła ciepła o wyższej efektywności i niskiej emisji. Dotowane są np. pompy ciepła (powietrzne lub gruntowe), kotły na pellet i inne wysokosprawne kotły na biomasę, a także podłączenie lokalu do sieci ciepłowniczej (jeśli w okolicy dostępne jest centralne ogrzewanie z miejskiej sieci). Nowe źródło ciepła musi spełniać wymagania programu w zakresie ekologii – celem jest całkowite wyeliminowanie ogrzewania węglowego i innych wysokoemisyjnych pieców w lokalach.
• Instalacja wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacji) – montaż systemu wentylacji wyposażonego w rekuperator, który zapewnia stałą wymianę powietrza w mieszkaniu przy jednoczesnym odzyskiwaniu ciepła ze zużytego powietrza. Rekuperacja ogranicza straty ciepła wentylacyjnego, poprawia jakość powietrza w pomieszczeniach i wspiera efektywne ogrzewanie. Jest to kosztowna, ale bardzo efektywna modernizacja, na którą można otrzymać wsparcie pod warunkiem uprzedniej wymiany nieekologicznego źródła ciepła (program nie dofinansuje samej wentylacji bez rozwiązania kwestii ogrzewania).
• Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej – dofinansowanie obejmuje wymianę starych, nieszczelnych okien oraz drzwi zewnętrznych w mieszkaniu na nowe o lepszych parametrach termicznych. Poprawa izolacyjności okien i drzwi zapobiega ucieczce ciepła z lokalu, co obniża zapotrzebowanie na energię do ogrzewania. Należy zaznaczyć, że wymiana okien/drzwi jest finansowana jako element uzupełniający – zwykle warunkiem uzyskania dotacji na stolarkę jest realizacja głównego zadania, jakim jest likwidacja „kopciucha” i instalacja nowego źródła ciepła. Program nie przewiduje dofinansowania wyłącznie na okna czy drzwi bez zmiany systemu ogrzewania.
• Modernizacja wewnętrznych instalacji grzewczych – w ramach prac w lokalu możliwe jest także usprawnienie lub wymiana elementów wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania (c.o.) i ciepłej wody użytkowej (c.w.u.). Przykładowo, można wymienić stare kaloryfery na nowe grzejniki o lepszej wydajności, zamontować termostaty i nową automatykę sterującą ogrzewaniem, czy też zmodernizować rurki i izolację instalacji ciepłej wody. Te prace często towarzyszą wymianie pieca – aby cały system grzewczy w mieszkaniu działał optymalnie z nowym źródłem ciepła.
• Przygotowanie dokumentacji technicznej – program umożliwia także dofinansowanie kosztów dokumentacji projektowej związanej z powyższymi inwestycjami. Może to obejmować np. projekt instalacji c.o. do podłączenia budynku do sieci, schemat montażu pompy ciepła w lokalu czy inne niezbędne opracowania techniczne wymagane przed realizacją prac. Dla indywidualnego mieszkania zwykle zakres dokumentacji jest mniejszy niż dla całego budynku, ale koszty projektu czy ekspertyz również podlegają wsparciu (często jako część kosztów kwalifikowanych inwestycji).

Wspólnoty mieszkaniowe (budynki 3–74 lokali):
W przypadku wspólnot dofinansowane mogą być inwestycje dotyczące części wspólnych budynku wielorodzinnego, służące wszystkim mieszkaniom. Zakres ten jest szerszy i obejmuje kompleksową termomodernizację całego obiektu. Kwalifikują się m.in.:

• Ocieplenie przegród budowlanych – czyli izolacja termiczna elementów budynku, takich jak ściany zewnętrzne, dach/stropodach, strop nad piwnicą, fundamenty. Wspólnota może uzyskać dotację na docieplenie budynku styropianem lub wełną mineralną, co znacząco obniży straty ciepła. Ocieplenie ścian i dachu całego obiektu przynosi największe efekty energetyczne, poprawiając jednocześnie komfort cieplny w mieszkaniach. W ramach tego punktu często mieści się także wymiana drzwi zewnętrznych (np. drzwi wejściowe do klatki schodowej) oraz bram garażowych na energooszczędne.
• Wymiana lub modernizacja źródła ciepła dla budynku – jeżeli budynek posiada wspólne źródło ciepła (np. kotłownię lokalną ogrzewającą wszystkie mieszkania), wspólnota może uzyskać dofinansowanie na jego modernizację. Obejmuje to likwidację nieefektywnych kotłów węglowych lub olejowych i instalację nowoczesnego systemu grzewczego dla całego budynku. Przykładowo, wspólnota może zainstalować pompę ciepła dużej mocy jako centralne źródło ogrzewania i ciepłej wody dla wszystkich mieszkań, albo wymienić przestarzały kocioł na pellet o niskiej emisji. Alternatywnie, jeśli jest taka możliwość, dofinansowanie może objąć podłączenie budynku do miejskiej sieci ciepłowniczej (co usuwa konieczność posiadania własnej kotłowni).
• Modernizacja instalacji c.o. i c.w.u. w budynku – oprócz samego źródła ciepła, wspólnota może przeznaczyć środki na remont wewnętrznej instalacji grzewczej budynku: pionów centralnego ogrzewania, zbiorczych wymienników ciepła, rur doprowadzających ciepłą wodę użytkową do mieszkań, itp. Modernizacja ta często idzie w parze z wymianą kotłowni – aby nowy system działał sprawnie, wymienia się stare rury, montuje nowe grzejniki w mieszkaniach, zawory termostatyczne, pompy obiegowe i automatykę sterującą ogrzewaniem całego budynku.
• Instalacja wentylacji mechanicznej (rekuperacji) – budynki wielorodzinne mogą również zostać wyposażone w centralny lub decentralny system wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła. Rekuperacja na poziomie całego budynku zapewnia świeże powietrze w mieszkaniach bez strat ciepła związanych z tradycyjnym wietrzeniem. W praktyce może to oznaczać montaż central wentylacyjnych obsługujących piony mieszkań lub montaż urządzeń rekuperacyjnych na dachu i kanałów wentylacyjnych. Takie kompleksowe rozwiązanie jest kosztowne, ale możliwe do dofinansowania jako element większego projektu modernizacyjnego budynku.
• Montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii – program pozwala wspólnotom uzyskać wsparcie także na instalacje dodatkowe, które obniżą koszty energii. Przykładem jest mikroinstalacja fotowoltaiczna (PV) na dachu budynku. Panele fotowoltaiczne wytwarzają prąd elektryczny ze słońca, który może zasilać np. pompę ciepła budynku, oświetlenie części wspólnych czy windy, zmniejszając rachunki wspólnoty za energię. Dofinansowanie zachęca do montażu PV jako uzupełnienia termomodernizacji – w programie przewidziano nawet nieco wyższy maksymalny poziom dotacji dla projektów, które obejmują fotowoltaikę wraz z wymianą źródła ciepła.
• Wymiana stolarki okiennej w częściach wspólnych – oprócz okien w poszczególnych mieszkaniach (które leżą w gestii właścicieli, patrz wyżej), wspólnota może wymienić okna znajdujące się we wspólnych przestrzeniach budynku, np. okna klatki schodowej, piwnic, strychu. Te elementy często bywają pomijane, a również powodują straty ciepła – ich modernizacja również kwalifikuje się do dotacji.
• Przygotowanie pełnej dokumentacji technicznej i energetycznej – każda kompleksowa termomodernizacja budynku wymaga opracowania planu i dokumentów. Program „Ciepłe Mieszkanie” finansuje koszty przygotowania dokumentacji projektowej, audytów i świadectw energetycznych niezbędnych do realizacji inwestycji. W praktyce wspólnota może w ramach dotacji sfinansować wykonanie audytu energetycznego budynku, który wskaże zakres potrzebnych prac, sporządzenie świadectwa charakterystyki energetycznej budynku przed i po modernizacji, a także przygotowanie projektów budowlanych, kosztorysów i niezbędnych ekspertyz technicznych. Pokrycie tych kosztów z dotacji odciąża finansowo wspólnotę na etapie planowania inwestycji.

Jak widać, zakres prac objętych wsparciem jest bardzo szeroki – od wymiany pieca w pojedynczym mieszkaniu, po gruntowne ocieplenie i modernizację całego wielorodzinnego budynku. Ważne jest, że program „Ciepłe Mieszkanie” pozwala łączyć różne rodzaje przedsięwzięć w jednym wniosku, dzięki czemu beneficjent (osoba lub wspólnota) może przeprowadzić kompleksowy remont energetyczny. Należy jedynie pamiętać o głównym priorytecie programu: likwidacja nieefektywnych źródeł ciepła na paliwa stałe. Wszystkie inne prace (okna, ocieplenie, fotowoltaika, wentylacja itd.) są finansowane pod warunkiem, że w projekcie przewidziano wymianę lub likwidację „kopciucha” (o ile taki w danym lokalu/budynku występuje). Program nie sfinansuje np. samego ocieplenia czy samych okien, jeśli problem emisyjnego źródła ciepła nie zostanie równocześnie rozwiązany. Taka konstrukcja ma zapewnić, że dotacje rzeczywiście przełożą się na poprawę jakości powietrza i zmniejszenie emisji zanieczyszczeń.

Jak wygląda proces składania wniosku o dofinansowanie?

Aby skorzystać z programu „Ciepłe Mieszkanie”, należy przejść przez proces aplikacyjny, który w praktyce odbywa się za pośrednictwem gminy. W odróżnieniu od niektórych innych programów, gdzie wnioski składa się bezpośrednio do funduszu, tutaj pośrednikiem jest lokalny samorząd (gmina lub miasto na prawach powiatu). Jak złożyć wniosek krok po kroku? Oto najważniejsze etapy:

1. Sprawdzenie dostępności programu w swojej gminie – w pierwszej kolejności upewnij się, że Twoja gmina uczestniczy w programie „Ciepłe Mieszkanie”. (Większość gmin w Polsce przystąpiła do programu, ale nie wszystkie – więcej o tym w dalszej części artykułu). Informacje o udziale gminy i ewentualnych naborach wniosków znajdziesz na stronie internetowej urzędu gminy/miasta lub poprzez bezpośredni kontakt z urzędem. Jeśli gmina bierze udział w programie, będzie ogłaszać nabór wniosków dla mieszkańców.
2. Przygotowanie dokumentów – zanim złożysz wniosek, zgromadź potrzebne dokumenty i informacje. Do aplikacji o dofinansowanie zazwyczaj będą wymagane:
   • Dokument potwierdzający prawo własności lokalu (np. akt notarialny, odpis z księgi wieczystej) lub umowę najmu komunalnego (jeśli jesteś najemcą mieszkania gminnego). Wspólnoty mieszkaniowe muszą przedstawić dokumenty rejestrowe wspólnoty i tytuł prawny do zarządzania nieruchomością.
   • Zaświadczenie o dochodach – jeśli chcesz skorzystać z podwyższonego lub najwyższego poziomu dofinansowania (uzależnionego od dochodu), konieczne będzie udokumentowanie wysokości dochodów. Najczęściej wymagane jest zaświadczenie o dochodach gospodarstwa domowego wydawane przez urząd gminy (na podstawie przepisów ustawy o ochronie środowiska) lub kopia zeznania podatkowego (PIT) za ostatni rok – w zależności od wymagań lokalnych. Osoby pobierające świadczenia społeczne mogą potrzebować przedstawić decyzję o ich przyznaniu.
   • Wstępny zakres planowanych prac – we wniosku musisz opisać, co zamierzasz wykonać za otrzymane dofinansowanie. Warto więc mieć przygotowany orientacyjny kosztorys lub ofertę od wykonawcy na planowane prace (np. ofertę na montaż pompy ciepła, wymianę okien, ocieplenie budynku itp.). Niektóre gminy mogą wymagać dołączenia takiej wstępnej kalkulacji kosztów lub chociaż wyszczególnienia rodzaju i liczby urządzeń do wymiany (np. liczby okien, mocy planowanej pompy ciepła).
   • Inne załączniki – gmina może poprosić o dodatkowe dokumenty, np. zdjęcia obecnego źródła ciepła (udokumentowanie stanu przed inwestycją), oświadczenie o zgodzie wszystkich współwłaścicieli lokalu na wykonanie prac, albo zgodę wspólnoty mieszkaniowej (np. gdy właściciel mieszkania chce zlikwidować piec w lokalu, może być potrzebna uchwała wspólnoty w sprawie wyrażenia zgody na taką modernizację). W przypadku wspólnot niezbędna będzie uchwała właścicieli lokali upoważniająca zarząd do złożenia wniosku i realizacji projektu.
3. Złożenie wniosku w urzędzie – mając skompletowane dokumenty, należy wypełnić formularz wniosku o dofinansowanie. Wzór wniosku zwykle jest udostępniany przez gminę (np. do pobrania ze strony internetowej urzędu lub do odebrania w wersji papierowej). Wniosek zawiera dane wnioskodawcy, opis zakresu inwestycji, szacunkowy koszt oraz wskazanie poziomu dofinansowania, o jaki się ubiegasz (podstawowy/podwyższony/najwyższy, w zależności od dochodów). Wypełniony formularz wraz z wymaganymi załącznikami składa się we wskazanym miejscu – zazwyczaj w urzędzie gminy/miasta (np. w wydziale ochrony środowiska lub specjalnie powołanej komórce zajmującej się programem). Coraz więcej gmin umożliwia też złożenie wniosku online – np. poprzez platformę ePUAP lub dedykowany portal beneficjenta. Warto sprawdzić, którą formę preferuje Twój urząd. Pamiętaj, aby dotrzymać terminu naboru (jeśli gmina go wyznaczyła) lub złożyć wniosek jak najszybciej (jeśli nabór jest ciągły), ponieważ środki są ograniczone.
4. Weryfikacja i decyzja – po złożeniu wniosku pozostaje czekać na jego rozpatrzenie. Gmina (we współpracy z właściwym Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska) zweryfikuje Twój wniosek pod kątem formalnym i merytorycznym. Mogą kontaktować się z Tobą w razie potrzeby uzupełnienia brakujących informacji lub dokumentów – dlatego ważne jest, by dane kontaktowe we wniosku były aktualne i abyś śledził korespondencję z urzędu. Po pozytywnej weryfikacji otrzymasz decyzję o przyznaniu dofinansowania wraz z informacją o dalszych krokach. Z reguły następnym krokiem jest podpisanie umowy dotacyjnej.
5. Realizacja inwestycji i rozliczenie dotacji – po uzyskaniu promesy lub umowy o dofinansowanie możesz przystąpić do realizacji zaplanowanych prac. Ważne jest, aby nie rozpoczynać inwestycji przed złożeniem wniosku i przyznaniem dofinansowania – wydatki poniesione przed datą złożenia wniosku (lub przed podpisaniem umowy, w zależności od regulaminu) mogą nie zostać uznane za kwalifikowane. Kiedy już masz zielone światło, zleć wykonanie prac (instalatorom, firmom budowlanym) i gromadź faktury oraz protokoły odbioru za wykonane roboty. Dotacja jest wypłacana po zakończeniu inwestycji – aby ją otrzymać, musisz przedstawić w gminie dokumenty rozliczeniowe, głównie faktury potwierdzające poniesione koszty zakupu urządzeń i usług montażowych. Gmina zweryfikuje rozliczenie i przekazuje Ci refundację uzgodnionej części kosztów (do wysokości przyznanej kwoty dotacji). Dofinansowanie może pokryć do 30%, 60% lub nawet 90–95% kosztów – zgodnie z przyznanym wcześniej poziomem, resztę kosztów inwestycji musisz pokryć z własnych środków (lub np. posiłkować się kredytem bankowym, jeśli to konieczne).

Na co zwrócić uwagę, składając wniosek? Przede wszystkim dokładnie czytaj wytyczne swojego urzędu gminy dotyczące naboru – mogą istnieć drobne różnice w wymaganiach między regionami. Upewnij się, że wszystkie załączniki są dostarczone, a formularz poprawnie wypełniony (błędnie wypełniony wniosek może wydłużyć proces przez konieczność poprawek). Jeśli Twoja dotacja ma być na podwyższonym lub najwyższym poziomie, złóż odpowiednio wcześnie wniosek o zaświadczenie o dochodach w gminie (wydanie takiego zaświadczenia może potrwać kilka dni, a jest ono niezbędne do aplikacji). Warto też rozejrzeć się za wykonawcami i ofertami cenowymi jeszcze przed złożeniem wniosku – orientacyjny kosztorys pomoże Ci prawidłowo określić potrzebną kwotę dotacji i udział własny.

Pamiętaj, że program „Ciepłe Mieszkanie” działa w trybie ciągłym do wyczerpania środków, co oznacza, że kto pierwszy ten lepszy – w razie dużego zainteresowania kolejność złożenia kompletnego wniosku może mieć znaczenie. Po otrzymaniu dofinansowania masz określony czas na realizację inwestycji (często jest to kilkanaście miesięcy – szczegóły będą w umowie). Dotację należy wykorzystać zgodnie z celem, a ewentualne odstępstwa od zakresu prac wymagają zgody. Oczywiście, nie można łączyć dwóch dotacji na ten sam cel – jeśli np. na wymianę pieca otrzymujesz pieniądze z „Ciepłego Mieszkania”, to na tę samą inwestycję nie dostaniesz dodatkowych środków z innego programu publicznego (brak „podwójnego finansowania”).

Jak program wpływa na efektywność energetyczną budynków i świadectwa energetyczne?

Inwestycje realizowane w ramach programu „Ciepłe Mieszkanie” bezpośrednio przekładają się na poprawę efektywności energetycznej mieszkań i budynków. Wymiana starego pieca na nowoczesne ogrzewanie oraz docieplenie przegród budynku powodują, że dany lokal potrzebuje znacznie mniej energii do ogrzania go w sezonie zimowym. Lepsza izolacja termiczna, szczelne okna i rekuperacja ograniczają straty ciepła, a wysokosprawne źródła ciepła (jak pompa ciepła czy kocioł na biomasę) zużywają mniej paliwa lub energii do wygenerowania tej samej ilości ciepła. W efekcie zmniejszają się rachunki za ogrzewanie, mieszkania stają się bardziej komfortowe (cieplejsze zimą, często chłodniejsze latem przy dobrej izolacji), a budynek zyskuje na wartości.

Wszystkie te ulepszenia znajdują odzwierciedlenie w świadectwie energetycznym danego lokalu lub budynku. Świadectwo energetyczne (pełna nazwa: świadectwo charakterystyki energetycznej) to dokument określający poziom zużycia energii przez budynek lub lokal mieszkalny – swoista metryka efektywności energetycznej. Jest tam wyrażona m.in. roczna energia użytkowa i końcowa potrzebna do ogrzewania, wentylacji, chłodzenia czy podgrzewania wody. Im lepsza termomodernizacja, tym niższe wartości energii w świadectwie i wyższa klasa energetyczna (skala od A+ dla budynków najbardziej energooszczędnych, do G dla najmniej efektywnych).

Dla przykładu: jeśli przed modernizacją mieszkanie ogrzewane „kopciuchem” w starej, nieocieplonej kamienicy miało zapotrzebowanie na energię rzędu powiedzmy 300 kWh/m² rocznie (co dawało niską klasę energetyczną, np. klasę F lub G), to po wymianie źródła ciepła i ociepleniu budynku wskaźnik ten może spaść o kilkadziesiąt procent. Nowe świadectwo energetyczne mieszkania sporządzone po zakończeniu inwestycji wykaże znacznie mniejsze zapotrzebowanie na energię – co może przełożyć się na awans o kilka klas energetycznych wyżej (np. do klasy C czy nawet B, w zależności od zakresu prac). Jest to mierzalny dowód poprawy efektywności – czarno na białym widać, że lokal stał się „ciepły” i tani w utrzymaniu.

Podobnie, w przypadku budynków jednorodzinnych świadectwo energetyczne domu odzwierciedla przeprowadzone modernizacje. Choć program „Ciepłe Mieszkanie” dotyczy mieszkań w budynkach wielorodzinnych, warto wspomnieć, że właściciele domów korzystają z analogicznego programu „Czyste Powietrze” i również tam po wymianie pieca czy ociepleniu domu sporządza się świadectwo z nowymi, lepszymi parametrami. Uzyskanie świadectwa charakterystyki energetycznej po zakończeniu inwestycji jest zresztą bardzo ważne z punktu widzenia formalnego – od 2023 roku posiadanie aktualnego świadectwa jest obowiązkowe przy sprzedaży lub wynajmie domu czy mieszkania. Jeśli więc dzięki programowi zmodernizujemy swoje mieszkanie, warto zlecić wykonanie nowego świadectwa energetycznego (lub aktualizację starego), aby móc pochwalić się poprawioną efektywnością przy ewentualnej sprzedaży i aby spełnić wymogi prawne. Dokument ten pokazuje potencjalnemu nabywcy lub najemcy, że lokal jest energooszczędny – co może podnieść jego rynkową wartość oraz świadczy o dbałości właściciela.

Krótko mówiąc, program „Ciepłe Mieszkanie” realnie podnosi standard energetyczny budynków, co ma wymierne korzyści ekonomiczne dla mieszkańców i wpływa na zwiększenie świadomości energetycznej. Mieszkańcy, widząc różnicę na rachunkach i w komforcie cieplnym, częściej interesują się też kwestią efektywności energetycznej swojej nieruchomości. Świadectwa energetyczne są narzędziem, które tę efektywność potwierdzają liczbowo – stają się swoistym podsumowaniem efektów ekologicznych i finansowych inwestycji poczynionych dzięki dotacji. Poprawa klasy energetycznej z pewnością jest jednym z głównych celów programu i jednocześnie dodatkową motywacją dla właścicieli, by zadbać o stan techniczny budynku.

Aktualny stan programu, budżet i harmonogram naboru

Program „Ciepłe Mieszkanie” jest obecnie w fazie realizacji, a nabory wniosków dla mieszkańców trwają. Inicjatywa wystartowała w 2022 roku i zaplanowana jest do 31 grudnia 2026 r. (jest to końcowa data, do której mają zostać wypłacone środki, o ile wcześniej nie zostaną wyczerpane). Budżet programu wynosi 1,75 mld zł – środki pochodzą z NFOŚiGW, prawdopodobnie przy współudziale Funduszu Modernizacyjnego (środków unijnych przeznaczonych na transformację energetyczną).

Realizacja programu została podzielona na etapy. W pierwszym naborze dla gmin (trwającym od lipca do końca 2022 r.) do programu przystąpiło 374 gminy, z którymi podpisano umowy opiewające łącznie na ponad 740 mln zł. Dzięki temu ruszyły pierwsze lokalne nabory i rozpoczęto dofinansowanie inwestycji w około 33,5 tysiąca mieszkań. Drugi nabór dla samorządów ogłoszono w 2023 roku – zakończył się on 31 stycznia 2024 r. Wyniki tego naboru były bardzo pozytywne: zgłosiło się kolejne 512 gmin. Łącznie więc udział w programie bierze aż 886 gmin w całej Polsce. Na podstawie złożonych wniosków i podpisanych z nimi umów rozdysponowano już ok. 1,68 mld zł z dostępnego budżetu (czyli ponad 96% wszystkich środków). To pokazuje ogromne zainteresowanie programem na poziomie lokalnym i potrzebę takich inwestycji.

Co oznacza to dla mieszkańców? Otóż obecnie – po zamknięciu naborów dla gmin – piłka jest po stronie samorządów. Te gminy, które podpisały umowy, otrzymały pulę środków do dyspozycji i prowadzą (lub wkrótce będą prowadzić) nabory dla beneficjentów końcowych, czyli dla osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych ze swojego terenu. Nabory wniosków dla mieszkańców odbywają się na poziomie gminnym i mogą mieć charakter ciągły lub okresowy, w zależności od strategii danej gminy. Nie ma już jednego ogólnokrajowego terminu składania wniosków – każda gmina indywidualnie ogłasza, od kiedy i do kiedy przyjmuje podania, jakie są lokalne priorytety itp. Dlatego bardzo ważne jest śledzenie komunikatów swojej gminy. Większość gmin zdecydowała się na tryb ciągły naboru (tzn. przyjmowanie wniosków na bieżąco, aż do wyczerpania przyznanych środków). Niektóre samorządy mogą jednak organizować nabory w turach lub ustalać wewnętrzne terminy – np. zbierać wnioski do końca każdego miesiąca lub do wyczerpania określonej transzy.

Jeżeli Twoja gmina nie znalazła się w gronie uczestników programu (czyli nie zgłosiła się ani w pierwszym, ani w drugim naborze dla gmin), niestety obecnie nie ma możliwości skorzystania z dopłat w ramach „Ciepłego Mieszkania” na jej terenie. Istnieje jednak szansa, że w przyszłości pojawią się dodatkowe środki lub nowe programy – warto więc sygnalizować lokalnym władzom zainteresowanie mieszkańców takimi inicjatywami. Na ten moment jednak 886 gmin to bardzo duży zasięg – obejmuje on zarówno małe gminy wiejskie, jak i wiele dużych miast. Przykładowo, w programie uczestniczą m.in. Warszawa, Kraków, Wrocław, ale też setki mniejszych miejscowości borykających się ze smogiem. Można powiedzieć, że program osiągnął niemal ogólnopolską skalę.

Od momentu uruchomienia programu dokonano także kilku istotnych zmian zwiększających jego atrakcyjność. W 2023 r. (tzw. druga edycja programu) podniesiono progi dochodowe i maksymalne kwoty dotacji, aby więcej osób mogło skorzystać i by wysokość wsparcia lepiej odpowiadała rosnącym kosztom materiałów i urządzeń. Poszerzono też katalog beneficjentów – dodano właśnie najemców lokali gminnych i małe wspólnoty mieszkaniowe, co wcześniej (w pierwszej edycji) nie było uwzględnione. Dzięki temu program stał się bardziej inkluzywny. Wprowadzono także możliwość dofinansowania nowych rodzajów przedsięwzięć (np. instalacji fotowoltaicznych w ramach projektu wspólnoty) oraz doprecyzowano, jakie koszty kwalifikują się do refundacji (dostosowując je do realiów rynkowych).

Patrząc na harmonogram na najbliższe lata – do końca 2025 r. potrwa okres kwalifikowalności kosztów (tj. wydatki poniesione do 31.12.2025 będą mogły być refundowane w programie, a same wypłaty mogą nastąpić do 2026 r.). Nie przewidziano na razie kolejnego naboru dla gmin, ponieważ praktycznie cały budżet został rozdysponowany. Ewentualne oszczędności lub niewykorzystane środki mogą zostać przesunięte tam, gdzie pojawi się więcej chętnych beneficjentów niż początkowo zakładano. Możliwe jest też zwiększenie budżetu w przyszłości, jeśli rząd zdecyduje się przeznaczyć dodatkowe fundusze na kontynuację programu (np. z nowych środków unijnych lub krajowych). Na chwilę obecną jednak kluczowe jest, by osoby zainteresowane dofinansowaniem złożyły wnioski jak najszybciej w swojej gminie, póki fundusze są dostępne.

Czy warto skorzystać z programu „Ciepłe Mieszkanie”?

Podsumowując, program „Ciepłe Mieszkanie” stanowi wyjątkową szansę dla właścicieli mieszkań i wspólnot mieszkaniowych na uzyskanie wysokiego dofinansowania do potrzebnych remontów energetycznych. Dzięki niemu można sfinansować nawet do 95% kosztów inwestycji, co w praktyce oznacza, że np. wymianę kopcącego pieca na nowoczesną pompę ciepła, ocieplenie ścian czy wymianę okien wykonamy przy minimalnym wkładzie własnym. Rezultatem jest nie tylko ciepłe mieszkanie zgodnie z nazwą programu, ale też niższe rachunki za ogrzewanie, czystsze powietrze w okolicy i zwiększenie wartości nieruchomości.

Jeśli kwalifikujesz się do udziału (spełniasz kryteria „dla kogo” i dochodowe), zdecydowanie warto rozważyć złożenie wniosku. Takie kompleksowe inwestycje zwracają się w postaci oszczędności w kolejnych latach – dotacja znacząco skraca ten czas zwrotu. Dodatkowo, dostosowanie budynku do nowoczesnych standardów energetycznych wpisuje się w szerszy trend ekologiczny i wymogi prawne (przykładowo posiadanie aktualnego świadectwa energetycznego mieszkania lub domu jest już obowiązkowe, a dzięki inwestycjom z programu będzie ono prezentowało korzystne parametry).

Zachęcamy do podjęcia działań już teraz, aby ocieplić swoje mieszkanie przed kolejnymi sezonami grzewczymi i skorzystać z dostępnych funduszy, zanim te zostaną wyczerpane. Program „Ciepłe Mieszkanie” to krok w stronę oszczędności, komfortu i troski o środowisko – każdy zrealizowany projekt ma znaczenie zarówno dla domowego budżetu, jak i dla jakości powietrza, którym oddychamy. Skorzystanie z niego to inwestycja w lepszą przyszłość: cieplejszy dom, tańsze ogrzewanie i zdrowszy klimat dla nas wszystkich. Powodzenia w aplikowaniu o dotację!